Có những biểu tượng vượt khỏi hình hài vật chất để trở thành một phần trong tâm thức dân tộc. Với người Việt, chim hạc không chỉ là loài chim thanh cao gắn liền với trời mây, mà còn là linh vật của sự trường tồn, biểu trưng cho những giá trị bền vững mà tổ tiên để lại. Và nếu muốn tìm về cội rễ biểu tượng ấy, thì xứ Thanh, mảnh đất trầm tích văn hóa và lịch sử, chính là nơi cánh hạc dừng chân.
Hạc trên trống đồng – tiếng gọi từ Đông Sơn
Tôi bắt đầu hành trình ở Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa, nơi đang lưu giữ nhiều cổ vật đặc biệt, trong đó có những chiếc trống đồng Đông Sơn – kho báu văn hóa không chỉ của riêng xứ Thanh mà của cả nền văn minh Lạc Việt.
Trên những mặt trống, hình chim hạc dang cánh được khắc họa với nét tinh tế kỳ lạ. Có con đứng chầu, có con bay lượn, đôi khi là cả đàn hạc nghiêm trang dõi theo các nghi lễ của người xưa. Người ta nói: hạc là sứ giả giữa trời và đất, là linh điểu đưa linh hồn tổ tiên về trời, là biểu tượng của sự thanh cao, bất tử và tâm linh.
Chim hạc trong nghệ thuật Đông Sơn không đơn thuần là hoa văn, mà là một niềm tin sống động, phản ánh đức tin của cư dân lúa nước về một thế giới bên kia, nơi tổ tiên luôn hiện diện và bảo hộ.
Lam Kinh – Hạc hóa đá, lịch sử hóa linh thiêng
Rời khỏi bảo tàng, tôi đi về phía Tây Bắc xứ Thanh, nơi có khu di tích Lam Kinh – vùng đất gắn với nhà Hậu Lê, nơi yên nghỉ của Lê Lợi và nhiều vị vua, hoàng hậu thời Lê sơ. Tại đây, tôi gặp lại hình ảnh đôi hạc đá đứng chầu uy nghiêm hai bên các lăng mộ, như những linh vật canh giữ cõi thiêng, nối liền quá khứ với hiện tại.
Hạc ở Lam Kinh không bay, nhưng ánh mắt đá lại chứa cả nghìn năm lịch sử. Những nghệ nhân xưa đã thổi hồn vào từng phiến đá, biến hạc trở thành cánh cửa dẫn lối về với cội nguồn. Trong không gian rừng cổ thụ và khí thiêng ngưng đọng, đôi hạc đá ấy như vẫn đang thì thầm những câu chuyện chưa kể về một triều đại hưng thịnh, về vua Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn, về đạo lý “trung quân – ái quốc” truyền đời.
Chim hạc – Bản ngã của văn hóa Việt
Hành trình theo cánh hạc về xứ Thanh khiến tôi nhận ra: hạc không chỉ hiện hữu trong quá khứ mà vẫn âm thầm sống trong lòng người Việt hôm nay. Hạc xuất hiện trên hoành phi, câu đối, trong đình làng, chùa miếu. Hạc đứng trên lưng rùa trước điện thờ, biểu trưng cho sự hài hòa của trời (hạc) và đất (rùa), của tư tưởng Thiên – Địa – Nhân hội tụ.
Ở xứ Thanh, từ trống đồng Đông Sơn cho đến điện Kính Thiên Lam Kinh, hình ảnh chim hạc không ngừng biến hóa – khi thì mộc mạc, khi thì uy nghi, nhưng luôn mang theo linh hồn của văn hóa Việt cổ: vững bền, tinh tế và thấm đẫm tín ngưỡng dân gian.
Lời kết: Cánh hạc không ngủ quên
Người xưa gửi gắm ước vọng vào hình hài cánh hạc – mong con cháu được trường tồn, tổ tiên luôn phù hộ, và đất nước vững bền. Ngày nay, trong nhịp sống hiện đại, chúng ta có thể lướt qua nhiều hình ảnh, nhưng để dừng lại và lắng nghe một biểu tượng, cần những hành trình như thế – hành trình theo cánh hạc về xứ Thanh, nơi văn hóa không chỉ được gìn giữ trong bảo tàng, mà sống động giữa đời sống người Việt.
Nếu có một ngày bạn muốn tìm lại chính mình trong chiều sâu văn hóa dân tộc, hãy để cánh hạc dẫn đường. Bởi đâu đó giữa rừng Lam Sơn hay trên mặt trống đồng xưa, hồn Việt vẫn còn đang bay.
