Miền Trung – dải đất hẹp nằm giữa hai đầu đất nước, không chỉ nổi tiếng với biển xanh, cát trắng, nắng vàng mà còn là vùng đất lưu giữ những giá trị văn hóa – lịch sử độc đáo qua từng phiến đá, từng vách núi, từng tảng cột chạm khắc dấu tích của hàng nghìn năm.
Những câu chuyện nằm lại trong đá
Từ Quảng Bình, Quảng Trị đến Thừa Thiên – Huế, Phú Yên, Bình Định…, dọc miền Trung là vô số di tích văn hóa vật thể được tạc nên từ đá: thành lũy, tháp Chăm, tượng đá, bia ký cổ, mộ táng đá, nhà rường cổ với bậc tam cấp bằng đá ong… Những phiến đá tưởng như vô tri ấy lại đang kể lại những câu chuyện sử thi về một thời hưng thịnh, về văn hóa, tín ngưỡng, về chiến tranh và hòa bình.
Ở Thánh địa Mỹ Sơn (Quảng Nam), từng viên đá xếp chồng lên nhau không vôi vữa, đứng vững suốt hơn một thiên niên kỷ, kể lại thời kỳ rực rỡ của vương quốc Chămpa. Những đường nét chạm khắc vẫn còn sống động đến lạ, thể hiện tay nghề điêu luyện và tâm linh sâu sắc của người xưa.
Tại đền thờ Lê Văn Duyệt (Huế) hay thành cổ Quảng Trị, mỗi viên đá lại nhuốm màu thời gian, ghi lại dấu tích của những cuộc kháng chiến, những cuộc trường chinh đẫm máu bảo vệ quê hương.
Khi đá trở thành ký ức sống động
Không chỉ là vật liệu xây dựng, đá còn trở thành “bảo tàng mở”, lưu giữ tiếng vọng ngàn xưa. Những bia ký bằng chữ Hán – Nôm, bia cổ của người Chăm bằng chữ Phạn, chữ Chăm cổ… khắc trên đá vẫn còn hiện diện, giúp giới nghiên cứu phục dựng lịch sử, giải mã tôn giáo, triết lý sống và tổ chức xã hội thời tiền hiện đại.
Ở Ghềnh Đá Đĩa (Phú Yên), đá không chỉ tạo nên kỳ quan thiên nhiên, mà còn là nơi cư dân địa phương truyền tụng những huyền thoại về rồng thiêng, về sự hình thành đất trời. Người dân nơi đây xem đá như một phần máu thịt, là linh hồn của vùng đất biển.
Hành trình kết nối ký ức – hiện tại
Ngày nay, nhiều địa phương miền Trung đang có chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa đá gắn với du lịch bền vững. Các tuyến du lịch trải nghiệm như “Hành trình di sản miền Trung”, “Con đường đá kể chuyện”, “Làng đá Non Nước – Di sản sống” được khai thác để đưa du khách chạm vào chiều sâu văn hóa vùng đất.
Đặc biệt, việc số hóa di tích đá, quét 3D các bia ký và kiến trúc cổ đang được triển khai ở nhiều nơi, giúp bảo vệ nguyên bản và phục vụ nghiên cứu – giáo dục một cách hiệu quả hơn. Đồng thời, nghệ thuật đục chạm đá truyền thống ở những làng nghề như Non Nước (Đà Nẵng), Phước Kiều (Quảng Nam) cũng đang được phục hồi mạnh mẽ nhờ sức sống từ du lịch và văn hóa cộng đồng.
Kết lại, về miền Trung hôm nay không chỉ là về với nắng gió, mà còn là hành trình về với đá – như một chứng nhân sống của lịch sử, để hiểu sâu hơn về cội nguồn, về những câu chuyện sử thi chưa từng ngừng chảy. Những phiến đá ấy vẫn đang thủ thỉ kể chuyện cho ai đủ lặng để lắng nghe.
